Bytom. Dzieje Srebrnego Miasta
Należy do najstarszych miast Górnego Śląska, zaś prawa miejskie uzyskał wcześniej niż sam Kraków. Dziś nieco zaniedbane miasto w okresie średniowiecza stanowiło stolicą samodzielnego księstwa i pod rządami Piastów śląskich i pod ich rządami pomyślnie rozwijało się aż po wiek XIX. Tu tworzono znane i szanowane w okolicy zakłady przemysłowe, zaś w dawnych źródłach można spotkać liczne wzmianki określające ten śląski gród mianem „złotego miasta”. Bytom, bo o nim mowa, może się zatem pochwalić długą, choć nieco burzliwą historią.
Co warto wiedzieć o tym mieście i jego przeszłości?
Najstarsze informacje o Bytomiu pochodzą z XI wieku. W tym czasie na Wzgórzu św. Małgorzaty, zwanym potocznie „Małgorzatkę” istniał już gród pełniący w późniejszym okresie również siedzibę kasztelana. Miasto prężnie rozwijało się, wkrótce osadnictwo przeniosło się ze Wzgórza Małgorzaty w rejon dzisiejszego rynku, zaś „nowe” miasto otoczono murami obronnymi. Ich ślady w wielu miejscach widoczne są do dnia dzisiejszego, zaś patrząc na bytomską starówkę z lotu ptaka nadal wyraźnie można ujrzeć zarys średniowiecznego miasta lokacyjnego.
Dynamiczny rozwój Bytomia sprawił, że już w 1254 roku otrzymał on prawa miejskie (Kraków „prawdziwym miastem” stał się dopiero w 1257 roku). Znaczenie miasta stawało się coraz większe, zatem na przełomie XIII i XIV wieku został on stolicą odrębnego księstwa – księstwa bytomskiego.
Od samego początku w Bytomiu ważną rolę odgrywał przemysł. Działały tu liczne kopalnie srebra i ołowiu, w których już w okresie średniowiecza wydobywali miejscowi gwarkowie cenne kruszce. Stąd też określenie „Srebrne Miasto” jest jak najbardziej uzasadnione i nie budzi wśród historyków zastrzeżeń.
Pierwszy kryzys związany bytomskim górnictwem miał miejsce w XIV wieku. Zastój, który nastąpił w tym czasie, niekorzystnie odbił się na mieście i jego pozycji w regionie. Od tej pory Bytom zaczęto traktować jako peryferyjne miasteczko, wkrótce jednak los znów miał się do mieszkańców Bytomia uśmiechnąć.
Prawdziwym przełomem okazała się I połowa XIX wieku. Węgiel kamienny oraz złoża rud cynku, które w tym czasie odkryto na terenie Bytomia na nowo rozpoczęły przemysłową karierę miasta. Liczne kopalnie, które w tym czasie powstawały, zapewniły Bytomiowi ożywienie gospodarcze, jednak dziś mieszkańcy miasta muszą borykać się z innym problemem. Ten problem to ogromne szkody górnicze, do których doprowadziło intensywne wydobycie węgla zalegającego pod miastem. Czas świetności bytomskich kopalń skończył się zresztą tuż po II wojnie światowej – wiele tych zakładów zamknięto, wiele musiało przejść przez gruntowną reorganizację.
Historię Bytomia tworzą jednak nie tylko zakłady przemysłowe i kopalnie. Bytom to również ludzie – mieszkańcy miasta oraz ci, którzy dbali o jego rozwój. A tu dzieje Bytomia są nie tylko zagmatwane, ale i wyjątkowo ciekawe. Wynika to z kilku faktów. Jakich?
Katowice – jak kształtowało się współczesne miasto?
Przede wszystkim Bytom, podobnie jak wiele miast leżących na terenie Górnego Śląska, w swych dziejach dość często zmieniał przynależność państwową. Był zatem w posiadaniu polskich książąt piastowskich, zaś XIII/XIV wieku znalazł się pod zwierzchnictwem Korony Czeskiej. Stanowił później własność Habsburgów, należał do państwa pruskiego i (aż do zakończenia II wojny światowej) do Niemiec.
Bez względu na to, czyja władza była w Bytomiu, aż do końca II wojny światowej był on miastem przygranicznym. To spowodowało, że na terenie Bytomia mieszkali obok siebie przedstawiciele różnych narodowości oraz wyznań. Tę wielokulturowość Bytomia można dostrzec do dziś, choć po niektórych grupach (np. po bytomskich Żydach) pamiątek zachowało się niewiele. Przez wieku jednak było to miasto, w którym żyli po sąsiedzku Polacy, Niemcy, Żydzi. W latach powojennych do Bytomia zaś napłynęła nowa grupa, do dziś odgrywająca w mieście znaczną rolę. To Kresowiacy – głównie mieszkańcy przedwojennego Lwowa, którzy tu, w Bytomiu, zaczynać musieli swe życie od nowa.